|
|
|
Opleidingen
|
Christian Vandekerkhove geeft regelmatig lezingen, cursussen en opleidingen.
De recentste activiteiten staan bovenaan. |
Cursus Hylisch Pluralisme
De mens bestaat uit verschillende lichamen en/of principes die in verschillenden werelden of plannen vertoeven. Voorbeelden zijn: Geest, Ziel en Lichaam of Stoffelijk Lichaam, Astraal Lichaam, Mentaal Lichaam, enz. Deze lichamen of principes leven in verschillende werelden of bewustzijnsniveaus, zoals bijvoorbeeld Aarde, Hemel, Hel, Astraal Plan, Mentaal Plan, enz.
In deze cursus geven we een systematiek van de verschillende standpunten die in de diverse tradities, filosofieën of religies hierover worden ingenomen.
Deze cursus wordt ingericht door de Faculteit voor Vergelijkende Godsdienstwetenschappen (FVG) en gaat door in Wilrijk.
Inlichtingen: https://www.antwerpfvg.eu/programma/
In deze cursus geven we een systematiek van de verschillende standpunten die in de diverse tradities, filosofieën of religies hierover worden ingenomen.
Deze cursus wordt ingericht door de Faculteit voor Vergelijkende Godsdienstwetenschappen (FVG) en gaat door in Wilrijk.
Inlichtingen: https://www.antwerpfvg.eu/programma/
Workshops Paranormaal
In enkele opeenvolgende workshops experimenteren we met vermogens als telepathie, helderziendheid, psychokinese, enz.
Deze workshops worden ingericht door KOILON, vzw. en gaan door in ’s-Gravenwezel.
Inlichtingen: [email protected]
Deze workshops worden ingericht door KOILON, vzw. en gaan door in ’s-Gravenwezel.
Inlichtingen: [email protected]
Leesgroep: De kleine Johannes
In groep lezen en bespreken we De Kleine Johannes, van Frederik van Eeden. Na de zomerstop gaat deze groep verder, begin oktober.
In principe komen we samen elke 2de dinsdag van de maand om 20u (deuren open om 19u45).
Deze groep wordt ingericht door Loge Open Paradigma van de Belgische Theosofische Vereniging en gaat door in Borgerhout.
Inlichtingen: https://www.openparadigma.org/programma.html
In principe komen we samen elke 2de dinsdag van de maand om 20u (deuren open om 19u45).
Deze groep wordt ingericht door Loge Open Paradigma van de Belgische Theosofische Vereniging en gaat door in Borgerhout.
Inlichtingen: https://www.openparadigma.org/programma.html
Amerikaanse Transcendentalisten – lees- en studiegroep
Bij het begin van elk kwartaal (meestal de 1ste zaterdag van het kwartaal) komen we samen om teksten van de Amerikaanse Transcendentalisten te lezen en te bespreken.
Deze beweging met klinkende namen als Walt Whitman, Ralph Waldo Emerson, Henry David Thoreau, Ralph Waldo Trine en anderen, heeft mee vorm gegeven aan de spirituele cultuur van de 20ste en 21ste eeuw.
Tijdens het Academiejaar 2023-2024 en 2024-2025 bespraken we in deze groep een bloemlezing uit de gedachten van Ralph Waldo Trine.
Het academiejaar 2025-2026 zullen we starten met het werkje van Henry David Thoreau: Burgerlijke ongehoorzaamheid is een plicht.
Locatie: FVG, Goudenregenlaan 2, 2610 Wilrijk.
Eerste bijeenkomst: zaterdag 4 oktober 2025 om 14u (einde ca. 16u).
Ter Inleiding
Het transcendentalisme, enkele inspirerende Amerikaanse denkers uit de 19de eeuw: Emerson, Whitman, Thoreau
Het Amerikaanse Transcendentalisme is een filosofische beweging die ons in deze tijd nog steeds kan verleiden, bekoren en inspireren.
Deze stroming ontstond in de eerste helft van de 19de eeuw in de staat Massachusetts en kreeg snel aanhangers in New York en New Jersey. Het rigide intellectualisme van het wetenschappelijk, filosofisch en literaire establishment, hier verpersoonlijkt door de Harvard University en haar Unitaristische theologische faculteit, zowel als een politiek die geen voeling had met de mens van vlees en bloed, kon gevoelige en bezielde mensen niet langer meer bevredigen. In de religie kwam God steeds verder van de schepping, in casu de wereld te liggen.
De Europese filosofen van het idealisme en de romantiek, die de beleving van de wereld belangrijker en waarachtiger vonden dan de formele en dogmatische beschrijvingen ervan, zorgden voor een goede voedingsbodem voor deze nieuwe, een beetje anarchistische ideeën en idealen.
De transcendentalisten geloofden, zoals Rousseau, in de fundamentele goedheid van de mens, maar die mens moet zich vrij en zelfstandig kunnen ontplooien, ver weg van belemmerende en conditionerende structuren, zoals de wetten van de landen en de dogma’s der religie.
De beweging ontstond formeel op 8 september 1838 bij de oprichting van de Transcendental Club in Cambridge, Massachusetts, door Ralph Waldo Emerson, George Putnam en Frederick Henry Hedge.
We kunnen de krijtlijnen van de beweging terugvinden in Emersons essay “Nature” (1836): “We zullen lopen met onze eigen voeten, werken met onze eigen handen en onze eigen ideeën uitdrukken”.
Kenmerken voor deze stroming zijn, onder meer geweldloosheid, vegetarisme, pacifisme, maar ook anarchie.
Ze werden geïnspireerd door veel denkers en stromingen, onder meer het Boeddhisme, het Hindoeïsme, Pythagoras, de Neo-Platonisten, het Taoïsme, …
In een eerste fase bestond de beweging uit, of inspireerde tal van mensen, onder meer: Henry David Thoreau, Walt Whitman, Margaret Fuller, James Freeman Clarke, George Ripley, Charles Timothy Brooks, William Henry Furness, Jones Very, Theodore Parker, Orestes Brownson, Sylvester Judd, John Sullivan Dwight, Thomas Treadwell Stone, John Muir, Elizabeth Palmer Peabody, Amos Bronson Alcott, Louise May Alcott, Frederic Henry Hedge, William Ellery Channing, William Henry Channing, Christopher Pearse Cranch, Convers Francis en Arthur Edward Waite.
In de huidige tijd vinden we verworvenheden van het Transcendentalisme terug in veel spirituele bewegingen, onder meer in de Hippiecultuur, de New Age en de Theosofie.
Tot drie van deze tijdloze inspiratoren zullen we ons hier beperken:
1.Walt Whitman (West Hills, NY, 31 mei 1819 – Camden, NJ, 26 maart 1892)
Whitman wil ik graag een pre-transcendentalist noemen.
Hij werd geboren als 2de kind uit een gezin van negen, op een boerderij op het platteland op Long Island. Zijn vader, Walter Whitman, was landbouwer en schrijnwerker. Zijn moeder, Louisa Van Velsor, was de dochter van een zeekapitein van Nederlandse komaf. Tegen dat hij vier is, verhuizen ze naar Brooklyn, waar hij zes jaar lagere school gaat volgen. Op zijn 11de verlaat hij de school. Daarna gaat hij werken. Hij begint als loopjongen in een advocatenbureau en als leerjongen-letterzetter in een drukkerij, waar hij de smaak van de literatuur te pakken krijgt en Shakespeare, Dante en Homeros gaat lezen. Hij werkt in een aantal drukkerijen in de verschillende boroughs van New York Stad. Hij neemt baantjes aan als onderwijzer en richt enkele kranten op.
Hij is een getalenteerd journalist en schrijver. Hij schreef onder meer de politieke toespraken voor Martin Van Buren (Kinderhook, NY, (1782-1862)), die de 8ste President van de Verenigde Staten zou worden. Overigens de enige president waarvan de moedertaal Nederlands was.
Zelf zou hij heel even in de politiek gaan, maar dat viel niet in goede aarde bij de krantenuitgevers waarvoor hij werkte.
Na het bezoek aan de slavenmarkt in New Orleans begint hij gedichten te schrijven. Hij publiceert de eerste versie van Grashalmen (1855), zijn poëziedebuut met twaalf gedichten. De publicatie gaat ongemerkt voorbij. Wanneer Emerson, waarvan we weten dat hij reeds lang pleitte voor een oorspronkelijke, Amerikaanse poëzie, die onafhankelijk was van de Europese traditie, enkele jaren later een lovend commentaar op het werk geeft in de New York Tribune, wordt het een succes. Er verschenen later nog edities die steeds dikker werden. Thans is Grashalmen een grote klassieker geworden in de poëzie van de wereld en een pionierswerk in de Amerikaanse poëzie. Uiteindelijk zouden zijn Grashalmen hem zijn baan bij het ministerie kosten, wegens “onzedig”.
Hoe dan ook is hij arm en vrij eenzaam gestorven.
In 1882 ontmoet hij Oscar Wilde, die net als hij openlijk homoseksueel was, wat niet evident was voor de 19de eeuw. Wellicht kenden ze elkaars werk reeds veel langer. Het is niet duidelijk of er een literaire of filosofische osmose tussen beide is geweest.
Na de moord op President Lincoln op 14 april 1865, voegde hij aan zijn Grashalmen het beroemde gedicht toe “O Captain! My Captain!”, dat hij naar aanleiding van deze gebeurtenis schreef en velen bekend zal zijn uit de film “Dead Poets Society”.
Het is te klassiek en te mooi om hier niet in extenso te geven!
O Captain! My Captain!
O Captain! My Captain! our fearful trip is done;
The ship has weather'd every rack, the prize we sought is won;
The port is near, the bells I hear, the people all exulting,
While follow eyes the steady keel, the vessel grim and daring
But O heart! heart! heart!
O the bleeding drops of red,
Where on the deck my Captain lies,
Fallen cold and dead.
O Captain! My Captain! rise up and hear the bells;
Rise up — for you the flag is flung — for you the bugle trills;
For you bouquets and ribbon'd wreaths — for you the shores a-crowding;
For you they call, the swaying mass, their eager faces turning
Here Captain! dear father!
This arm beneath your head;
It is some dream that on the deck,
You've fallen cold and dead.
My Captain does not answer, his lips are pale and still;
My father does not feel my arm, he has no pulse nor will;
The ship is anchor'd safe and sound, its voyage closed and done;
From fearful trip the victor ship comes in with object won
Exult, O shores, and ring, O bells!
But I with mournful tread,
Walk the deck my Captain lies,
Fallen cold and dead.
Dit gedicht, of alvast de eerste regel, is in de loop van de laatste decennia een klassieke meme geworden.
Na de moord op de Israëlische politicus en Nobelprijswinnaar voor de vrede Yitzhak Rabin in 1995, vertaalde een Israëlische componiste het gedicht in het Hebreeuws en zette het op muziek. Anderzijds wordt de zin vaak gebruikt in TV-reeksen, stripverhalen en computerspelletjes. In Batman is het de favoriete zin van de hoofdpersoon!
In zijn tijd was Whitman eveneens actief in de strijd tegen slavernij en ook tegen drankmisbruik, een andere gesel van de mensheid in die periode.
Whitman wordt herinnerd als een dichter en humanist, een heel gul mens, met liefde voor de natuur, de schoonheid, de vrijheid, de menselijke deugden, de democratie en de medemens.
Zijn gedicht “Ode to Death” werd in 1919 op muziek gezet door de Britse componist Gustav Holst (1874-1934), die je wellicht kent van zijn zeven stukken over “De Planeten”. Eerder had deze al zijn “Walt Whitman-ouverture” geschreven (1899).
Hoewel ik zelf niet veel voeling heb met poëzie, moet ik toegeven dat ik Walt Whitman gedronken heb. Altijd heeft hij mijn ziel geraakt, wat ik van niet veel dichters kan zeggen.
2.Ralph Waldo Emerson (Boston, 25 mei 1803 – Concord, 27 april 1882)
Emerson zouden we kunnen beschouwen als de centrale figuur (zie schema)van het transcendentalisme.
Zie organigram Invloedstroom bij Emerson
Hij werd geboren in een typisch gezin uit New England, met zuiver Engelse roots. Als zoon van een predikant, werd hij dit zelf ook een tijd. Dit jasje werd hem al snel te klein en hij stichtte samen met enkele vrienden de Transcendental Club, met een veel ruimere filosofie.
Hij is in de literatuur gekend als dichter en essayist. Hij stimuleerde ook de Amerikanen om een eigen literatuur te produceren, los van de Europese. Inhoudelijk is hij een groot individualist, filosoof, idealist en mysticus. Hij acht de innerlijke stem hoger dan de ratio. Hij gelooft in de waarheid, de rechtvaardigheid en de oprechtheid, veel meer dan in wetenschap, godsdienst en wet. Toch verwijderde hij zich van de theologie, onder meer via een ervaring van “onderlinge verbondenheid van alles”, dat hij kreeg in de Jardin des Plantes in Parijs.
Hij gaf meer dan 1500 voordrachten, waarvan een deel in zijn Essays werden gepubliceerd.
Van zijn twee reeksen Essays (1841 en 1844), samen zo’n twintigtal essays is wellicht The Over-soul het bekendste. Er bestaan twee verschillende Nederlandse vertalingen van, nl. De Overziel en De Alziel. Zoals bij een aantal van zijn vrienden, was de natuur heel belangrijk. Een bekend citaat van Emerson was: “Geef mij gezondheid en ik zal de pracht van de keizers belachelijk maken”. Minder bekend, maar zeker in onze tijd even belangrijk, is zijn uitspraak: “Een onkruid is een plant, waarvan de deugden nog niet gekend zijn”. Hij was ook pleitbezorger voor het vegetarisme: “Je hebt net gegeten en hoe ver het slachthuis ook verwijderd is, je bent medeplichtig!”
Zijn stoïcijnse filosofie komt dan weer tot uiting in uitspraken als: “Laat me nooit de vergissing maken te dromen dat ik vervolgd wordt, wanneer ik tegengesproken word”.
Emerson was een actief anti-racist en kwam op voor de Amerikaanse Natives, zowel als voor de Mexicanen. In dit verband heeft hij een historische brief (1838) geschreven aan president Martin Van Buren. Hierin valt hij onder meer de schandelijke politiek van zijn voorganger, president Andrew Jackson aan in het systematisch verdrijven van de Cherokee Indianen uit hun natuurlijke gebieden. Ook tegen de slavernij nam hij een strenge en veroordelende houding aan.
Emerson was ook de peter van William James (1842-1910), maar het is niet duidelijk in welke mate hij deze heeft beïnvloed of geïnspireerd.
De Universiteit van Harvard heeft reeds sedert 1900 een Emerson Hall. Jaarlijks wordt in de VS de Ralph Waldo Emerson Prize uitgereikt, voor essays over historische onderwerpen. Het Emerson String Quartet uit Connecticut, is ook naar hem genoemd.
De omwille van zijn buitensporig strenge literaire kritieken, fel omstreden professor Harold Bloom (1930) van de Yale University, noemde Emerson zijn werk “The American Religion, the Emergence of the Post-Christian Nation” (1992): “De profeet van de Amerikaanse Religie”.
Uit de pen van iemand als Bloom is dit een grote eer!
Laat ons als boodschap van Emerson onthouden dat de mens zich zelf moet ontplooien, zonder toe te geven aan de druk van de maatschappij! Zijn Godsbeeld staat dicht bij die van de Theosofen: God is niet iets dat ver van de mens staat, maar overal in zit.
3.Henry David Thoreau (Concord, MA, 12 juli 1817 – Concord, MA, 6 mei 1862)
Zijn grootouders waren Europese inwijkelingen. Een grootvader kwam uit Jersey en een grootmoeder uit Schotland. Ze verlieten Europa enkel jaren voor de Franse Revolutie. Zijn andere grootouders waren reeds langer in Amerika.
David Henry (later wisselde hij zijn twee voornamen om) werd geboren op de boerderij van zijn grootmoeder. De verarmde familie kwam er terug bovenop toen zijn vader een potloodfabriek was begonnen.
In 1822 bezocht hij Walden Pond, eerder een meer dan een vijver (pond?), dat dankzij hem later wereldberoemd zou worden.
Hij wordt naar de Concord Academy gestuurd waar hij naast Latijn en Grieks ook moderne talen leert, waaronder Frans, Spaans, Italiaans en Duits. In Harvard studeerde hij later wetenschappen en wijsbegeerte.
Hij zal ook enkele jaren een schooltje houden, waarvan we een aantal kenmerken 70 jaar later terugvinden in de Waldorfschool van Rudolf Steiner.
Thoreau is eigenlijk een teruggetrokken mens, die uitzonderlijk wel eens lezingen geeft, maar zich vooral toelegt op waarneming van de natuur en op zijn schrijfwerk: dagboeken, gedichten, essays.
Bij velen zal de naam Thoreau immer verbonden blijven met zijn boekje Walden, over zijn tweejarig verblijf in de natuur en met de burgerlijke ongehoorzaamheid. Emerson had een stuk grond gekocht aan het Walden Pond waar Thoreau in zijn jeugd zo aan verknocht was. Hij bouwde er een houten huisje met moestuin en experimenteerde met een duurzame en zelfvoorzienend leefsysteem.
Zijn waarnemingen in de natuur laten ons meeleven met de cyclus van het jaar en de cyclus van het leven. Zijn inzicht in de onderlinge verbondenheid van alles maakt van hem een van de eerste ecologisten! Over zijn leven tussen de Indianen en zijn expertise over hun leefwijze, heeft hij geen geordende geschriften nagelaten, maar we weten uit zijn nota’s dat hij hier intens mee bezig is geweest.
Hij zal wellicht nooit gedacht hebben dat Walden de wereld blijvend zou inspireren.
Zo zou in 1898 de Nederlandse schrijver en psychiater Frederik Van Eeden (1860–1932) in Bussum zijn leefgemeenschap oprichten en het Walden noemen. De Nederlandse paragnost en genezer Gerard Croiset (1909-1980) werd geboren in wat overbleef van deze gemeenschap. Ook Mohandas Gandhi zou zijn leefgemeenschap deels hierop baseren in overleg met Frederik Van Eeden.
Deze vriend en leerling van Emerson is in de literatuur gekend voor zijn essays, dagboeken, artikelen en gedichten. Het was ook Emerson die hem aanzette tot het houden van dagboeken. Zelf zou hij privéleraar worden van de kinderen van Emerson en diens broer.
Hij was ook een groot aanhanger van de Bhagavad-Gita. In New York had hij kennis gemaakt met de Oosterse werken, die voor hem een heel nieuwe wereld openden, ver van de materialistische cultuur van de Amerikanen. Zijn voeling met de Indiase filosofie en met name de Vedanta, kunnen we heel duidelijk merken in zijn citaat: “De vraag is niet naar wat je kijkt, maar wat je ziet.”
Thoreau is een van de pioniers van de idee dat ongehoorzaamheid aan verkeerde wetten een deugd en een plicht is. In deze filosofie zou hij een grote inspirator worden voor hervormers als Lev Tolstoj, Mohandas Gandhi en Martin Luther King. In zijn boekje “Hind Swaraj or Indian Home Rule” verwijst Gandhi expliciet naar twee werken van Thoreau:
-Life without Principle
-On the Duty of Civil Disobedience
Zijn ideeën van burgerlijke ongehoorzaamheid inspireerden later ook de anti-Vietnamprotesten in Amerika, zowel als de Anti-Apartheidsstrijd van Nelson Mandela in Zuid-Afrika.
Volgend jaar zou Thoreau zijn 200ste verjaardag vieren (geschreven in 2016). Zal hij herdacht worden. Ik hoop het alvast! Hij heeft zoveel gedaan voor de bevrijding van het denken, voor de anti-slavernij, voor de terugkeer naar de natuur, voor de filosofie, de ecologie, de alternatieve energie en uiteraard voor de poëzie en de literatuur. En anders zal zijn erfenis ook zachtjes doorgegeven worden aan de latere generaties.
Conclusie
Dit vreedzaam, cultureel en anti-establishment anarchisme avant-la-lettre kan ook in onze tijd van grote waarde zijn voor de bevrijding van de mens en zijn herbeleven van wereld en natuur in een tijd die zich vast aan het rijden is in een zielloze wetenschap en een postmodern relativisme die het al lang niet meer weten, maar toch verder blijven aanmodderen op een pad zonder doel. Het Transcendentalisme is zeker niet passé, maar meer dan ooit brandend actueel. Moge ieder van ons er de inspiratie in vinden, in de punten waar hij of zij affiniteit mee heeft.
Christian Vandekerkhove
Deze beweging met klinkende namen als Walt Whitman, Ralph Waldo Emerson, Henry David Thoreau, Ralph Waldo Trine en anderen, heeft mee vorm gegeven aan de spirituele cultuur van de 20ste en 21ste eeuw.
Tijdens het Academiejaar 2023-2024 en 2024-2025 bespraken we in deze groep een bloemlezing uit de gedachten van Ralph Waldo Trine.
Het academiejaar 2025-2026 zullen we starten met het werkje van Henry David Thoreau: Burgerlijke ongehoorzaamheid is een plicht.
Locatie: FVG, Goudenregenlaan 2, 2610 Wilrijk.
Eerste bijeenkomst: zaterdag 4 oktober 2025 om 14u (einde ca. 16u).
Ter Inleiding
Het transcendentalisme, enkele inspirerende Amerikaanse denkers uit de 19de eeuw: Emerson, Whitman, Thoreau
Het Amerikaanse Transcendentalisme is een filosofische beweging die ons in deze tijd nog steeds kan verleiden, bekoren en inspireren.
Deze stroming ontstond in de eerste helft van de 19de eeuw in de staat Massachusetts en kreeg snel aanhangers in New York en New Jersey. Het rigide intellectualisme van het wetenschappelijk, filosofisch en literaire establishment, hier verpersoonlijkt door de Harvard University en haar Unitaristische theologische faculteit, zowel als een politiek die geen voeling had met de mens van vlees en bloed, kon gevoelige en bezielde mensen niet langer meer bevredigen. In de religie kwam God steeds verder van de schepping, in casu de wereld te liggen.
De Europese filosofen van het idealisme en de romantiek, die de beleving van de wereld belangrijker en waarachtiger vonden dan de formele en dogmatische beschrijvingen ervan, zorgden voor een goede voedingsbodem voor deze nieuwe, een beetje anarchistische ideeën en idealen.
De transcendentalisten geloofden, zoals Rousseau, in de fundamentele goedheid van de mens, maar die mens moet zich vrij en zelfstandig kunnen ontplooien, ver weg van belemmerende en conditionerende structuren, zoals de wetten van de landen en de dogma’s der religie.
De beweging ontstond formeel op 8 september 1838 bij de oprichting van de Transcendental Club in Cambridge, Massachusetts, door Ralph Waldo Emerson, George Putnam en Frederick Henry Hedge.
We kunnen de krijtlijnen van de beweging terugvinden in Emersons essay “Nature” (1836): “We zullen lopen met onze eigen voeten, werken met onze eigen handen en onze eigen ideeën uitdrukken”.
Kenmerken voor deze stroming zijn, onder meer geweldloosheid, vegetarisme, pacifisme, maar ook anarchie.
Ze werden geïnspireerd door veel denkers en stromingen, onder meer het Boeddhisme, het Hindoeïsme, Pythagoras, de Neo-Platonisten, het Taoïsme, …
In een eerste fase bestond de beweging uit, of inspireerde tal van mensen, onder meer: Henry David Thoreau, Walt Whitman, Margaret Fuller, James Freeman Clarke, George Ripley, Charles Timothy Brooks, William Henry Furness, Jones Very, Theodore Parker, Orestes Brownson, Sylvester Judd, John Sullivan Dwight, Thomas Treadwell Stone, John Muir, Elizabeth Palmer Peabody, Amos Bronson Alcott, Louise May Alcott, Frederic Henry Hedge, William Ellery Channing, William Henry Channing, Christopher Pearse Cranch, Convers Francis en Arthur Edward Waite.
In de huidige tijd vinden we verworvenheden van het Transcendentalisme terug in veel spirituele bewegingen, onder meer in de Hippiecultuur, de New Age en de Theosofie.
Tot drie van deze tijdloze inspiratoren zullen we ons hier beperken:
- Walt Whitman
- Ralph Waldo Emerson
- Henry David Thoreau
1.Walt Whitman (West Hills, NY, 31 mei 1819 – Camden, NJ, 26 maart 1892)
Whitman wil ik graag een pre-transcendentalist noemen.
Hij werd geboren als 2de kind uit een gezin van negen, op een boerderij op het platteland op Long Island. Zijn vader, Walter Whitman, was landbouwer en schrijnwerker. Zijn moeder, Louisa Van Velsor, was de dochter van een zeekapitein van Nederlandse komaf. Tegen dat hij vier is, verhuizen ze naar Brooklyn, waar hij zes jaar lagere school gaat volgen. Op zijn 11de verlaat hij de school. Daarna gaat hij werken. Hij begint als loopjongen in een advocatenbureau en als leerjongen-letterzetter in een drukkerij, waar hij de smaak van de literatuur te pakken krijgt en Shakespeare, Dante en Homeros gaat lezen. Hij werkt in een aantal drukkerijen in de verschillende boroughs van New York Stad. Hij neemt baantjes aan als onderwijzer en richt enkele kranten op.
Hij is een getalenteerd journalist en schrijver. Hij schreef onder meer de politieke toespraken voor Martin Van Buren (Kinderhook, NY, (1782-1862)), die de 8ste President van de Verenigde Staten zou worden. Overigens de enige president waarvan de moedertaal Nederlands was.
Zelf zou hij heel even in de politiek gaan, maar dat viel niet in goede aarde bij de krantenuitgevers waarvoor hij werkte.
Na het bezoek aan de slavenmarkt in New Orleans begint hij gedichten te schrijven. Hij publiceert de eerste versie van Grashalmen (1855), zijn poëziedebuut met twaalf gedichten. De publicatie gaat ongemerkt voorbij. Wanneer Emerson, waarvan we weten dat hij reeds lang pleitte voor een oorspronkelijke, Amerikaanse poëzie, die onafhankelijk was van de Europese traditie, enkele jaren later een lovend commentaar op het werk geeft in de New York Tribune, wordt het een succes. Er verschenen later nog edities die steeds dikker werden. Thans is Grashalmen een grote klassieker geworden in de poëzie van de wereld en een pionierswerk in de Amerikaanse poëzie. Uiteindelijk zouden zijn Grashalmen hem zijn baan bij het ministerie kosten, wegens “onzedig”.
Hoe dan ook is hij arm en vrij eenzaam gestorven.
In 1882 ontmoet hij Oscar Wilde, die net als hij openlijk homoseksueel was, wat niet evident was voor de 19de eeuw. Wellicht kenden ze elkaars werk reeds veel langer. Het is niet duidelijk of er een literaire of filosofische osmose tussen beide is geweest.
Na de moord op President Lincoln op 14 april 1865, voegde hij aan zijn Grashalmen het beroemde gedicht toe “O Captain! My Captain!”, dat hij naar aanleiding van deze gebeurtenis schreef en velen bekend zal zijn uit de film “Dead Poets Society”.
Het is te klassiek en te mooi om hier niet in extenso te geven!
O Captain! My Captain!
O Captain! My Captain! our fearful trip is done;
The ship has weather'd every rack, the prize we sought is won;
The port is near, the bells I hear, the people all exulting,
While follow eyes the steady keel, the vessel grim and daring
But O heart! heart! heart!
O the bleeding drops of red,
Where on the deck my Captain lies,
Fallen cold and dead.
O Captain! My Captain! rise up and hear the bells;
Rise up — for you the flag is flung — for you the bugle trills;
For you bouquets and ribbon'd wreaths — for you the shores a-crowding;
For you they call, the swaying mass, their eager faces turning
Here Captain! dear father!
This arm beneath your head;
It is some dream that on the deck,
You've fallen cold and dead.
My Captain does not answer, his lips are pale and still;
My father does not feel my arm, he has no pulse nor will;
The ship is anchor'd safe and sound, its voyage closed and done;
From fearful trip the victor ship comes in with object won
Exult, O shores, and ring, O bells!
But I with mournful tread,
Walk the deck my Captain lies,
Fallen cold and dead.
Dit gedicht, of alvast de eerste regel, is in de loop van de laatste decennia een klassieke meme geworden.
Na de moord op de Israëlische politicus en Nobelprijswinnaar voor de vrede Yitzhak Rabin in 1995, vertaalde een Israëlische componiste het gedicht in het Hebreeuws en zette het op muziek. Anderzijds wordt de zin vaak gebruikt in TV-reeksen, stripverhalen en computerspelletjes. In Batman is het de favoriete zin van de hoofdpersoon!
In zijn tijd was Whitman eveneens actief in de strijd tegen slavernij en ook tegen drankmisbruik, een andere gesel van de mensheid in die periode.
Whitman wordt herinnerd als een dichter en humanist, een heel gul mens, met liefde voor de natuur, de schoonheid, de vrijheid, de menselijke deugden, de democratie en de medemens.
Zijn gedicht “Ode to Death” werd in 1919 op muziek gezet door de Britse componist Gustav Holst (1874-1934), die je wellicht kent van zijn zeven stukken over “De Planeten”. Eerder had deze al zijn “Walt Whitman-ouverture” geschreven (1899).
Hoewel ik zelf niet veel voeling heb met poëzie, moet ik toegeven dat ik Walt Whitman gedronken heb. Altijd heeft hij mijn ziel geraakt, wat ik van niet veel dichters kan zeggen.
2.Ralph Waldo Emerson (Boston, 25 mei 1803 – Concord, 27 april 1882)
Emerson zouden we kunnen beschouwen als de centrale figuur (zie schema)van het transcendentalisme.
Zie organigram Invloedstroom bij Emerson
Hij werd geboren in een typisch gezin uit New England, met zuiver Engelse roots. Als zoon van een predikant, werd hij dit zelf ook een tijd. Dit jasje werd hem al snel te klein en hij stichtte samen met enkele vrienden de Transcendental Club, met een veel ruimere filosofie.
Hij is in de literatuur gekend als dichter en essayist. Hij stimuleerde ook de Amerikanen om een eigen literatuur te produceren, los van de Europese. Inhoudelijk is hij een groot individualist, filosoof, idealist en mysticus. Hij acht de innerlijke stem hoger dan de ratio. Hij gelooft in de waarheid, de rechtvaardigheid en de oprechtheid, veel meer dan in wetenschap, godsdienst en wet. Toch verwijderde hij zich van de theologie, onder meer via een ervaring van “onderlinge verbondenheid van alles”, dat hij kreeg in de Jardin des Plantes in Parijs.
Hij gaf meer dan 1500 voordrachten, waarvan een deel in zijn Essays werden gepubliceerd.
Van zijn twee reeksen Essays (1841 en 1844), samen zo’n twintigtal essays is wellicht The Over-soul het bekendste. Er bestaan twee verschillende Nederlandse vertalingen van, nl. De Overziel en De Alziel. Zoals bij een aantal van zijn vrienden, was de natuur heel belangrijk. Een bekend citaat van Emerson was: “Geef mij gezondheid en ik zal de pracht van de keizers belachelijk maken”. Minder bekend, maar zeker in onze tijd even belangrijk, is zijn uitspraak: “Een onkruid is een plant, waarvan de deugden nog niet gekend zijn”. Hij was ook pleitbezorger voor het vegetarisme: “Je hebt net gegeten en hoe ver het slachthuis ook verwijderd is, je bent medeplichtig!”
Zijn stoïcijnse filosofie komt dan weer tot uiting in uitspraken als: “Laat me nooit de vergissing maken te dromen dat ik vervolgd wordt, wanneer ik tegengesproken word”.
Emerson was een actief anti-racist en kwam op voor de Amerikaanse Natives, zowel als voor de Mexicanen. In dit verband heeft hij een historische brief (1838) geschreven aan president Martin Van Buren. Hierin valt hij onder meer de schandelijke politiek van zijn voorganger, president Andrew Jackson aan in het systematisch verdrijven van de Cherokee Indianen uit hun natuurlijke gebieden. Ook tegen de slavernij nam hij een strenge en veroordelende houding aan.
Emerson was ook de peter van William James (1842-1910), maar het is niet duidelijk in welke mate hij deze heeft beïnvloed of geïnspireerd.
De Universiteit van Harvard heeft reeds sedert 1900 een Emerson Hall. Jaarlijks wordt in de VS de Ralph Waldo Emerson Prize uitgereikt, voor essays over historische onderwerpen. Het Emerson String Quartet uit Connecticut, is ook naar hem genoemd.
De omwille van zijn buitensporig strenge literaire kritieken, fel omstreden professor Harold Bloom (1930) van de Yale University, noemde Emerson zijn werk “The American Religion, the Emergence of the Post-Christian Nation” (1992): “De profeet van de Amerikaanse Religie”.
Uit de pen van iemand als Bloom is dit een grote eer!
Laat ons als boodschap van Emerson onthouden dat de mens zich zelf moet ontplooien, zonder toe te geven aan de druk van de maatschappij! Zijn Godsbeeld staat dicht bij die van de Theosofen: God is niet iets dat ver van de mens staat, maar overal in zit.
3.Henry David Thoreau (Concord, MA, 12 juli 1817 – Concord, MA, 6 mei 1862)
Zijn grootouders waren Europese inwijkelingen. Een grootvader kwam uit Jersey en een grootmoeder uit Schotland. Ze verlieten Europa enkel jaren voor de Franse Revolutie. Zijn andere grootouders waren reeds langer in Amerika.
David Henry (later wisselde hij zijn twee voornamen om) werd geboren op de boerderij van zijn grootmoeder. De verarmde familie kwam er terug bovenop toen zijn vader een potloodfabriek was begonnen.
In 1822 bezocht hij Walden Pond, eerder een meer dan een vijver (pond?), dat dankzij hem later wereldberoemd zou worden.
Hij wordt naar de Concord Academy gestuurd waar hij naast Latijn en Grieks ook moderne talen leert, waaronder Frans, Spaans, Italiaans en Duits. In Harvard studeerde hij later wetenschappen en wijsbegeerte.
Hij zal ook enkele jaren een schooltje houden, waarvan we een aantal kenmerken 70 jaar later terugvinden in de Waldorfschool van Rudolf Steiner.
Thoreau is eigenlijk een teruggetrokken mens, die uitzonderlijk wel eens lezingen geeft, maar zich vooral toelegt op waarneming van de natuur en op zijn schrijfwerk: dagboeken, gedichten, essays.
Bij velen zal de naam Thoreau immer verbonden blijven met zijn boekje Walden, over zijn tweejarig verblijf in de natuur en met de burgerlijke ongehoorzaamheid. Emerson had een stuk grond gekocht aan het Walden Pond waar Thoreau in zijn jeugd zo aan verknocht was. Hij bouwde er een houten huisje met moestuin en experimenteerde met een duurzame en zelfvoorzienend leefsysteem.
Zijn waarnemingen in de natuur laten ons meeleven met de cyclus van het jaar en de cyclus van het leven. Zijn inzicht in de onderlinge verbondenheid van alles maakt van hem een van de eerste ecologisten! Over zijn leven tussen de Indianen en zijn expertise over hun leefwijze, heeft hij geen geordende geschriften nagelaten, maar we weten uit zijn nota’s dat hij hier intens mee bezig is geweest.
Hij zal wellicht nooit gedacht hebben dat Walden de wereld blijvend zou inspireren.
Zo zou in 1898 de Nederlandse schrijver en psychiater Frederik Van Eeden (1860–1932) in Bussum zijn leefgemeenschap oprichten en het Walden noemen. De Nederlandse paragnost en genezer Gerard Croiset (1909-1980) werd geboren in wat overbleef van deze gemeenschap. Ook Mohandas Gandhi zou zijn leefgemeenschap deels hierop baseren in overleg met Frederik Van Eeden.
Deze vriend en leerling van Emerson is in de literatuur gekend voor zijn essays, dagboeken, artikelen en gedichten. Het was ook Emerson die hem aanzette tot het houden van dagboeken. Zelf zou hij privéleraar worden van de kinderen van Emerson en diens broer.
Hij was ook een groot aanhanger van de Bhagavad-Gita. In New York had hij kennis gemaakt met de Oosterse werken, die voor hem een heel nieuwe wereld openden, ver van de materialistische cultuur van de Amerikanen. Zijn voeling met de Indiase filosofie en met name de Vedanta, kunnen we heel duidelijk merken in zijn citaat: “De vraag is niet naar wat je kijkt, maar wat je ziet.”
Thoreau is een van de pioniers van de idee dat ongehoorzaamheid aan verkeerde wetten een deugd en een plicht is. In deze filosofie zou hij een grote inspirator worden voor hervormers als Lev Tolstoj, Mohandas Gandhi en Martin Luther King. In zijn boekje “Hind Swaraj or Indian Home Rule” verwijst Gandhi expliciet naar twee werken van Thoreau:
-Life without Principle
-On the Duty of Civil Disobedience
Zijn ideeën van burgerlijke ongehoorzaamheid inspireerden later ook de anti-Vietnamprotesten in Amerika, zowel als de Anti-Apartheidsstrijd van Nelson Mandela in Zuid-Afrika.
Volgend jaar zou Thoreau zijn 200ste verjaardag vieren (geschreven in 2016). Zal hij herdacht worden. Ik hoop het alvast! Hij heeft zoveel gedaan voor de bevrijding van het denken, voor de anti-slavernij, voor de terugkeer naar de natuur, voor de filosofie, de ecologie, de alternatieve energie en uiteraard voor de poëzie en de literatuur. En anders zal zijn erfenis ook zachtjes doorgegeven worden aan de latere generaties.
Conclusie
Dit vreedzaam, cultureel en anti-establishment anarchisme avant-la-lettre kan ook in onze tijd van grote waarde zijn voor de bevrijding van de mens en zijn herbeleven van wereld en natuur in een tijd die zich vast aan het rijden is in een zielloze wetenschap en een postmodern relativisme die het al lang niet meer weten, maar toch verder blijven aanmodderen op een pad zonder doel. Het Transcendentalisme is zeker niet passé, maar meer dan ooit brandend actueel. Moge ieder van ons er de inspiratie in vinden, in de punten waar hij of zij affiniteit mee heeft.
Christian Vandekerkhove
